HEPSİNİN CANI CEHENNEME!

31 Ekim 2000

Paul K. Feyerabend.

1924’de Viyana’da doğmuş.

Matematik, Fizik, Astronomi, Tiyatro ve Opera’yla ilgilenmiş.

II. Dünya Harbi’nde Nazi subaylığı yapmış.

Kendisi bir bilim felsefecisi, belki biraz felsefeci, biraz sanatçı, biraz da musikişinas.

İflah olmaz bir muhalif, bir anarşist.

Savaşın bedelini ağır ödeyenlerden. Her açıdan izlerini yıllarca taşımış. İktidarsız kalmış meselâ. Bir de aksayan, bir türlü iyileşmeyen, kendisini sürekli ağrılara mahkûm eden sakat bir ayak.

Hangi tarafta savaştığı önemli olmayan bir Alman.

Kendisi de belirtiyor:

Geçmişte neleri niçin yaptığımı söyleyemem, sadece neleri nasıl yaptığımı anlatabilirim.

Geniş çevrelerce tanınmasını sağlayan Against Method (1975) adlı eseri Türk okurunun yabancısı değil: Yönteme Hayır: Bir Anarşist Bilgi Kuramı’nın Ana Hatları (İstanbul, 1989).

Türkçe’ye çevrilen başka eserleri de var.

Özgür Bir Toplumda Bilim (1991) 

Akla Veda (1995) 

Bilgi Üzerine Üç Diyalog (1993) 

Tanınan, bilinen, ciddiye alınmayan biri ve fakat cazibedâr. İlgi çekmeye çalışmış ve muvaffak olmuş. Ne var ki pek sevilmiyor. Meslektaşlarının çoğu kendisinden yaka silkmiş. Devrinin ciddi teorisyenlerinin canına okumuş.

Anything goes (Ne olsa gider) deyişi ona ait.

Bana kalsa, bu ifadeyi “Hepsinin canı cehenneme!” şeklinde Türkçeleştirmeyi tercih ederdim.

Nesnellik, bilimsellik, hakikat, mantık, isbat, doğruluk, vb. umurunda değilmiş gibi davranmaktan, tabiatıyla biraz da insanları şaşırtmaktan hep hoşlanmış.

Hıyarın biri olduğunu söylemeleri boşuna değil anlayacağınız. Oysa kendisi hıyarlığını saklamamayı tercih eden urefadan.

Zürih’te bir üniversite’ye müracaat ettiğinde rektör kendisine Zürih’e neden gelmek istediğini soruyor. Çünkü ben yerimde duramam ve değişiklik istiyorum, diye cevap veriyor önce.

Ama neden İsviçre, diye ısrar edilince lafı fazla dolaştırmıyor:

Çünkü aylığı iyi, ders yükü de az.

Gerçekten de gezmeyi, dolaşmayı, kendisiyle başbaşa kalmayı tercih etmiş ömrü boyunca. Sevgisizlik hep başının belâsı olmuş. İnsanlarla arasına mesafe koyması da bundan, hatta hırçınlığı da, aksiliği de.

Son eşi, biraz onu değiştirmişe benziyor. Tipik yaşlı erkek sevecenliği/babacanlığı. Zekâsını zaaflarını saklamak için kullanmamış.

Çocukken istek duyduğu meslek emeklilik. Üstelik gerekçesi de en az isteği kadar sevimli:

Annem kuaföre giderken çoğunlukla ben de giderdim. “Büyüyünce ne olmak istiyorsun?” diye sordu kadınlar. “Emekli olmak” diye cevapladım. 

Bu cevabın gerekçesi vardı. Parkta kumdan kaleler yaparken, ellerinde çantalarla dolu tramvayın peşinden koşan telaşlı insanları görüyordum. “Bu insanlar ne yapıyor?” diye sordum anneme. “İşe gidiyorlar” dedi. Bir de bir banka oturmuş, sessiz sakin güneşin tadını çıkaran bir bey gördüm. “O niye burada?” diye sordum. “O emekli!” [diye cevap verdi.] 

İşte ondan sonra emeklilik gerçekten çok cazip göründü.

Richard Rorty, onun için, parlak, cesur, maceracı, özgün ve garipti, diyor.

Doğru! Ancak Rorty'nin ya şu sözleri:

II. Dünya Savaşı’nda askerdi (ama yanlış tarafta).

İşte, zeki ve fakat zavallı bir çılgının ardından öne sürülebilecek en haince yargı. Acımasızca çünkü.

Neymiş?

Yanlış taraftaymış.

Savaşın doğru tarafı olabilirmiş gibi, yanlış taraftaydı, diyor. Yanlış taraf, yani yenilen taraf.

Alman olmanın, Almanlığa sahip çıkmanın güç olduğu yıllarda yazan Feyerabend, Amerika’da ve İngiltere’de ders vermek zorunda kalan her Alman gibi oldukça hassas davranmış geçmişini yazarken. Kısacası Almanlığını paranteze almış. (Oysa Malcolm X’e hayranlığını saklamıyor!)

Biraz son eşi Grazia nedeniyle, biraz da —her ne kadar kendisi aksini söylüyorsa da— hakkında söylenebilecekleri tahmin ettiği için olsa gerek ömrü boyunca yapageldikleriyle ortaya koyduğu o hırçın eşkâl ve efkârını yumuşatmaya çalışmış.

Feyerabend’in, kısa bir yazıyla geçiştirilemeyecek kadar renkli hatıratının geç farkına varmış olmak doğrusu canımı sıktı.

Daha önce okumamakla çok şey kaçırmış olduğumu farkettiğim bu hatırat, bilhassa hayatı gereğinden fazla ciddiye almak hatasına düşen sözde-felsefeciler için oldukça ibretâmiz sahneler içeriyor.

Zaman zaman, hepsinin canı cehenneme, demek isteğini duyan taliplerin, boş bir vakitlerinde Feyerabend’in Vakit Öldürmek/Otobiyografi (İstanbul, 1997) adlı anılarını okumalarını kendilerine kemal-i ciddiyetle öneririm.