ATATÜRK ve TRABZONLU İMAM

23 Ocak 2001

Yakın tarih okumalarında en ziyade dikkatimi çeken hususlardan biri de Mustafa Kemal Atatürk’ün din hocalarıyla arasında geçen diyaloglar olmuştur. Çünkü bu diyalogların en çarpıcı tarafı, beklemediği cevaplar karşısında kaldığı halde Atatürk’ün bu hocaefendileri susturmak ya da cezalandırmak gibi bir yola başvurmayıp onları görüşlerini cesaretle açıkladıkları için takdir etmesi, hatta kendilerine mükâfatla mukabelede bulunmasıdır. Sırf yaranmak için inanmadığı şeyleri söyleyen eyyamcı takımını her fırsatta terslediği, huzurundan kovduğu ise erbâbının malumudur. Atatürk’ün, “Üzümün kendisi helâl de suyu niçin haram?” şeklindeki sualine, “Kişinin hanımı kendisine helâl olduğu halde kızı niçin haramsa işte ondan” cevabını veren Beykoz İmamı’nı takdirle karşıladığını, Dolmabahçe Sarayı’na çağırıp kendisine iltifatlarda bulunduğunu daha önce aktarmış, düşünce ve inançlarını samimiyetle savunan her insanın en nihayet saygıyla mukabele göreceğinden kuşku duyulmaması lâzım geldiğini anlatmaya çalışmıştım.

Bu memleketin çocukları sırf kendilerine sadakatlerini muhafaza ettikleri için haksız muamelelere maruz kalıyorlar ve ne gariptir ki tüm samimiyetlerine rağmen çirkin bir siyasete kurban edilmek isteniyorlar. Kendi hesabıma, bu tür çabaların er ya da geç boşa çıkacağından ve devleti yöneten siyasî aklın gün gelip bu ayıbı sona erdireceğinden kuşku duymuyorum. Bu bugüne kadar hep böyle oldu ve inançlarını samimiyetle müdafaa eden insanlar sonunda samimiyetlerinin mükafatı olarak saygıyla mukabele görürken, siyasî otoriteye yaranmak isteyen düşük ahlâklı kimseler belki bir süre itibar gördüler ama neticede lâyık oldukları derekeye inmekten kurtulamadılar.

İnanç, düşünce ve kanaatlerin doğruluğu bir bahs-i diğer. Bilakis burada esas olan bu doğruluğun müdafaasında gösterilecek samimiyet ve dürüstlük. Bu memleketin çocukları kendilerine sadakatlerini muhafaza ettikleri sürece gelecekten ümitvar olabilirler ve ancak bu takdirde saygı görmeye hak kazanabilirler. Çünkü hiçbir vicdan, samimiyet ehlinin sadakati karşısında direnemez.

Aşağıdaki hikâye muhtevası itibariyle değil, mantığı itibariyle yorumlanabilirse şayet, ne demek istediğimin daha iyi anlaşılacağını sanıyorum:

Yaygın bir söylentiye göre, şapka devriminden sonra Trabzon’u ziyaret eden Mustafa Kemal Atatürk’e vilayetin sorunları hakkında bir brifing verilmiş ve bu esnada Of kazasından Hacı Ferşat Efendi nâmında bir din hocasının şapka giymemekte direndiği kendisine arzedilmiş.

Atatürk özel bir şapka hazırlatır ve hocanın huzura getirilmesini emreder. Hoca derdest huzura çıkarılır. Atatürk şapkayı getirtir, kendi eliyle hocanın başına koyar ve sorar:— Hoca Efendi, sen şimdi gâvura mı benzedin?Hoca Efendi bir yutkunur, sonra ‘hayır’ diye cevap verir. Hocanın başından aldığı şapkayı bu kez kendi başına koyan Atatürk,— “Ya ben” der; “gâvura benzedin mi?”Hoca Efendi ‘evet’ anlamında başını sallayarak mukabelede bulunur. Hiç beklemediği bu cevap karşısında hayrete düşen Atatürk:— “Nasıl olur?!” der; “bir serpuşun şer’î hükmü bir baştan diğerine değişir mi?”Hoca Efendi, durumu şöyle izah eder:— Ben şapka giymeye zorlanıyor ve kerhen giyiyorum. Size gelince, devletin başısınız ve hiçbir mecburiyetiniz yokken giyiyorsunuz. Serpuş aynı olsa da durum farklı ve dolayısıyla hüküm de farklıdır.Hocanın samimiyet ve cesaretini takdir eden Atatürk, hocaya devletten aylık maaş bağlanmasını emreder. Hocanın bizzat Atatürk tarafından tahsisi emredilen bu maaşı hayatının sonuna kadar almaya devam ettiği söylenir.Merhûm Hacı Ferşat Efendi’nin Cennetlik lakabıyla anılan mahdumunu el-Ezher’deki talebeliği yıllarında tanımış ve “Bu rivayetin aslı var mı?” diye sormuştum. Hatırladığım kadarıyla doğrulamıştı. (Osman Z. Soyyiğit, Küçük Hâfız, s. 50-51, İstanbul, 1999)

İlahiyat hocalarının inançlarını savunmak yerine yapılanları sîneye çekmekle (susmakla) haksızlığı meşrûlaştırdıklarını düşünüyorum. Biraz medenî cesaret göstermek suretiyle inançlarını savunsalardı, belki de bu baskılar bu raddeye gelmezdi, gelemezdi diye inanıyorum. Öyle ya, niçin toplanıp Ankara’ya gitmeyi denemezler? Niçin bu memleket evladına reva görülen muamelenin haksızlığını yöneticilere ısrarla anlatmak yolunu bir kez bile tercih etmezler?

Samimiyetle söylenmiş sözlerden daha iknâ edici hangi vasıta vardır bu dünyada?

Hâsılı, başka hiçbir şeyden değil, sadece ama sadece, birgün bu baskılar sona erdiğinde hocaefendilerin bu memleketin hayrına söyleyecek sözlerinin kalmayacağı ihtimalinden endişeleniyorum.

Unutmayalım ki korku hiçbirşey, samimiyet herşeydir.